महान लोकवैज्ञानिक : आयझॅक अ‍ॅसिमॉव्ह

28 फेबु्रवारी. विज्ञानदिन. या दिनाच्या पार्श्वभूमीवर विज्ञान लोकप्रिय करणार्‍या आयझॅक अ‍ॅसिमॉव्ह या जगप्रसिद्ध लोकवैज्ञानिकाचा उचित गौरव करणे, ही विज्ञानप्रसाराची चळवळ चालविणार्‍या अंधश्रद्धा निर्मूलन समितीला अभिमानास्पद वाटणारी गोष्ट आहे. 400 पेक्षा जास्त ग्रंथ प्रसिद्ध करणारा हा महान लेखक वैज्ञानिक दृष्टिकोनाचा पुरस्कर्ता होता. त्यांचे कार्य जाणून घेण्याचे कारण म्हणजे आयझॅक अ‍ॅसिमॉव्हचे जन्मशताब्दी वर्ष जगभर साजरे होत आहे. विज्ञानाच्या क्षेत्रात काम करणार्‍या अनेक विचारवंतांना आणि चळवळींना त्यांच्या कार्याचे महत्त्व प्रेरणादायी ठरेल.

2 जानेवारी 1920 साली ज्यूडा ऑसिमॉव्ह या ज्यू वडिलांच्या पोटी आयझॅक जन्माला आला. त्यांच्या वयाच्या तिसर्‍या वर्षीच ऑसिमॉव्ह कुटुंबीयांनी रशिया ही आपली जन्मभूमी सोडून अमेरिकेला स्थलांतर केले. या स्थलांतरामुळे आयझॅक अ‍ॅसिमॉव्हच्या विचारस्वातंत्र्याला अधिक उत्तजेना मिळाली आणि त्यांच्यातील लेखनाला योग्य वातावरण मिळाले. ज्यूडा आसिमाव्ह यांना इंग्लिश भाषा अवगत नव्हती, तरीसुद्धा आयझॅक अ‍ॅसिमॉव्हला त्यांनी शिक्षणासाठी मोठी प्रेरणा दिली. अ‍ॅसिमॉव्हचं एक नवं पुस्तक वाचून झाल्यावर त्याच्या वडिलांनी विचारले.

“हे सगळं ज्ञान तू कोठून मिळवलंस?”

“तुमच्याकडून पप्पा!” आयझॅक उत्तरला.

“माझ्याकडून? ते कसे? मला तर यातील काहीही माहित नाही?” पप्पा आश्चर्याने उद्गारले.

यावर आयझॅक म्हणाला, “पप्पा, तुम्ही मला ज्ञानाचे वेड लावले. हे वेड माझ्या लिखाणाचे मूळ आहे.”

अनेक ज्यू आई-वडील आपल्या मुलांनी बौद्धिक क्षेत्रापेक्षा व्यवसायात पडावे, अशी अपेक्षा करतात; पण आयझॅकच्या वडिलांनी त्याला ज्ञानाचे वेड लावले, याचे कौतुक करावे तेवढे थोडेच!

ज्यूडा आपल्या मुलास इतर कोणत्याही प्रकारच्या मासिकांपेक्षा विज्ञानकथेची मासिके वाचावयास लावीत. त्यांना ‘विज्ञान’ हा शब्द प्रिय होता व आपल्या मुलाने वैज्ञानिक व्हावे, असे त्यांचे स्वप्न होते, ते खरे ठरले.

आयझॅक जेव्हा अकरा वर्षांचा होता, तेव्हा ज्यूडांनी त्याला वाढदिवशी पृथ्वीचा गोल भेट म्हणून दिला. आयझॅक लिहितात, “जर मी बेसबॉल मागितला असता, तर त्यांनी त्यास नकार दिला असता. पंधराव्या वर्षी वडिलांनी मला एक जुना टाईपरायटर विकत घेऊन दिला. मी जर त्यावेळी सायकल मागितली असती, तर ‘तू आता चंद्रसुद्धा मागशील,’ असे म्हणून त्यांनी माझी मागणी धुडकावली असती. मी जेव्हा पहिली विज्ञानकथा लिहिली, तेव्हा त्यांनी ती प्रसिद्ध होण्यापूर्वी व तिचे मानधन मिळण्यापूर्वी मला नवा टाईपरायटर घेऊन दिला.”

अशा ज्ञानासक्त पित्याच्या प्रेमाखाली आयझॅक ज्ञानवंत न बनला तरच नवल. आपण विज्ञाननिरक्षर; पण आपली मुले विज्ञानात पारंगत झाली पाहिजेत, ही आयझॅकच्या वडिलांची दूरदृष्टी त्याच्या विकासाला कारणीभूत ठरली. याचबरोबर अ‍ॅसिमॉव्ह त्यांच्या यशाचे श्रेय स्वत:च्या प्रतिभेबरोबरच अमेरिकेतील व्यक्तिविकासाच्या स्वातंत्र्याला देतात.

शालेय शिक्षण संपल्यावर आयझॅक 1948 साली कोलंबिया विद्यापीठातील कॉलेजमध्ये दाखल झाला. त्याने रसायनशास्त्रातील पीएच. डी. मिळविली. पुढच्या वर्षापासून तो जीवरसायनशास्त्राचा प्राध्यापक झाला.

पूर्णवेळ लेखक

वयाच्या 19 व्या वर्षी अ‍ॅसिमॉव्हची पहिली विज्ञानकथा प्रसिद्ध झाली. त्याची पहिली विज्ञान कादंबरी 1950 साली प्रकाशित झाली. 1950 ते 1957 या कालावधीत विद्यापीठात अध्यापन व संशोधन करीत असताना त्याची एकूण 24 पुस्तके प्रसिद्ध झाली. यातील सहा पुस्तके विज्ञानाशी संबंधित; पण कथास्वरूप नव्हती. त्यामुळे आपण थेट विज्ञानावरही लिहू शकतो, असा त्यांना आत्मविश्वास वाटू लागला. लेखन ही एकच गोष्ट आपण केली पाहिजे व तेच आपले जीवित कर्तव्य आहे, हा विचार याच सुमारास त्यांच्या मनात पक्का झाला; परिणामी पूर्णवेळ लेखन करण्यासाठी 1958 साली त्यांनी विद्यापीठातील नोकरी सोडून दिली.

आयझॅक अ‍ॅसिमॉव्हचे 1992 साली निधन झाले. 72 वर्षांचे आयुष्य जगलेल्या या प्रतिभावान लेखकाने वयाच्या 19 व्या वर्षापासून 50 वर्षेसातत्याने लिखाण केले. 400 च्या आसपास त्यांचे ग्रंथ प्रसिद्ध झालेत. लेखनाचा हा व्याप व झपाटा पाहून मन स्तीमित होते. विज्ञानकथा, विज्ञानावरील निबंधसंग्रह, इतिहास, चरित्रकोश, ज्ञानकोश, पाठ्यपुस्तके अशा अनेक प्रकारचे लेखनविषय त्यांनी समर्थपणे हाताळले आहेत.

आठवड्यातील सातही दिवस केवळ लिखाण. सकाळी साडेसात ते रात्री साडेदहापर्यंत. यातील नैसर्गिक गरज, टेलिफोन, पत्नीशी गप्पा यासाठीचा आवश्यक वेळ सोडला, तर सातत्याने केवळ लिखाण. समोर टाईपरायटर. प्रतिमिनिटाला 90 शब्द या गतीने टंकलेखन. टाईपरायटर समोर बसणे, हाच छंद. लेखन करणे हीच आवड. दुसरा कसलाही छंद नाही. राक्षसासारखे काम करण्याच्या त्यांच्या क्षमतेतून व लिहिण्यावरच्या खर्‍या नैसर्गिक प्रेमातूनच चार लक्ष शब्दसंख्या असलेला विज्ञानाच्या इतिहासाचा अद्वितीय ग्रंथ त्यांनी लिहून पुरा केला.

लिहिण्याच्या या वेडाची कारणमीमांसा स्वत: अ‍ॅसिमॉव्हने त्याच्या शब्दांत व्यक्त केली आहे. “मी ज्या कारणासाठी खाण्या-पिण्याचा आनंद घेतो, त्याच कारणासाठी लिहितो. मी जर लिहिले नाही, तर मरून जाईन. मी माझ्या आनंदासाठी लिहितो. त्यामुळे इतरांना आनंद मिळत असेल, तर तो दुय्यम आहे. श्वास कसा घ्यावा, याचे स्पष्टीकरण जेवढे हास्यास्पद, तेवढेच मी कसे लिहितो याचे स्पष्टीकरण हास्यास्पद.”

लोकविज्ञानाचा प्रणेता

विज्ञानाचे नियम सामान्यत: क्लिष्ट असतात. त्याची भाषा गणिती व अमूर्त असते, म्हणून विज्ञान सामान्य लोकांना अवघड वाटते. सर्वसामान्यांपर्यंत विज्ञान पोचविणे, त्याचा संस्कृतीवरील परिणाम समजावून देणे, विज्ञानाबद्दल लोकांमध्ये गोडी निर्माण करणे, हेही महत्त्वाचे कार्य आहे. हे कार्य अ‍ॅसिमॉव्हने समर्थपणे केले. विज्ञान लोकप्रिय करणारा लेखक (Populizer of Science) म्हणून अ‍ॅसिमॉव्हचे नाव भविष्यकाळात कायम स्मरणात राहील. अणुविज्ञान, शरीरविज्ञान, खगोलविज्ञान आदी विज्ञानांच्या विविध शाखांतील संशोधन, त्याचा तंत्रविज्ञानावर व मानवी संस्कृतीवर होणारा परिणाम अ‍ॅसिमॉव्ह आपल्या सुबोध शैलीत सामान्य वाचकांपुढे चितारतात. अवकाशातील आश्चर्य, कृष्णविवरे, अंतरिक्षप्रवास, सापेक्षता, महासागर कसे तयार झाले?, तंत्रज्ञान व ऊर्जा अशा नानाविध विषयांमध्ये त्याच्या लेखनाने मुक्तसंचार केला आहे. त्यांच्या लेखनात कुठेही धूसर, अस्पष्ट, दुर्बोध असे आढळणार नाही. विज्ञानातील गुंतागुंतीचे संबोध सोपे करून सांगण्याची त्यांची हातोटी केवळ अद्वितीय आहे. सूत्रीकरण करताना कोठेही पाल्हाळ, रसहीनता, सपकपणा याचा लवलेशही नाही.

इतके विविधांगी लिखाण लिहिताना ते मामुली होण्याचा धोका संभवतो. अ‍ॅसिमॉव्ह याला अपवाद आहे. त्याची The Fun They Had ही कथा विविध मासिकांतून 60 वेळा प्रसिद्ध झाली आहे, कालबाह्य झालेली काही अपवादात्मक पुस्तके वगळता त्याची सर्वच्या सर्व पुस्तके पुन:पुन्हा प्रकाशित झाली. त्याच्या आवृत्त्यांवर आवृत्त्या निघाल्या. एकच उदाहरण पाहा – त्याच्या Words of Science या पुस्तकाच्या 24 वर्षांत 1 लाख 46 हजार 589 प्रती विकल्या गेल्या. गुणवत्तेशिवाय हे कसे शक्य आहे?

भविष्याचा वेध

पुढील शतकात ऊर्जेचे दोन मार्ग मानवजातीला उपलब्ध असतील – परमाणू संघटन (Nuclear Fusion) व सोलर ऊर्जा. अ‍ॅसिमॉव्हचे हे भाकीत खरे ठरले आहे. सोलर ऊर्जेचा वापर जगभर वाढण्याची चाहूल लागली आहे. आपल्याकडेही सोलर ऊर्जेचा वापर सुरू झाला आहे. हायड्रोजन परमाणूंचे संघटन करून ऊर्जा मिळण्याचे संशोधन जगभर वेग घेण्याची चिन्हे दिसत आहेत.

21 व्या शतकात मेंदूला शिणवणारी गणिती व हिशेबाची कामे (non-creative) संगणकाला सुपूर्द केली जातील, हा आसिमाव्हचा कयास खरा ठरू पाहत आहे. पॉकेट संगणकाचे त्याने केलेले वर्णन खरे ठरले. रोबोट (यंत्रमानव) कडून जी कामे करवून घेतली जातील, त्याचा अंदाजही अ‍ॅसिमॉव्हने अचूक वर्तविला आहे.

हा अंदाज ज्ञानाच्या आधारे केलेल्या चिंतनातून स्फुरलेला आहे. वाचकांचा गैरसमज होईल म्हणून सांगितले पाहिजे की, अ‍ॅसिमॉव्ह हा ज्योतिषशास्त्राचा कडवा विरोधक होता. आजच्या ज्ञानावरून उद्या काय घडेल, हे तर्काने जाणणे वेगळे व नॉस्ट्रडॅमसप्रमाणे आधारहीन कल्पनारम्य भविष्य सांगणे वेगळे.

अ‍ॅसिमॉव्हच्या The Roving Minel या विज्ञान लेखसंग्रहात दि फ्यूचर या विभागात भविष्यकालीन प्रगतीचा वेध घेणारे अनेक विषय हाताळले आहेत. ‘क्लोनिंग’ तंत्रावरचा Do You Want to be Cloned! हा त्यांचा लेख त्यांच्या दूरदृष्टीची चुणूक दाखवतो. क्लोनिंग तंत्र वैज्ञानिकांनी यशस्वी केलेच आहे. Bacterial Engineering या लेखात 21 व्या शतकातील जैवतंत्रज्ञानाची चाहूल आहे.

फसवे विज्ञान व अंधश्रद्धा यांचा प्रखर विरोधक

पूर्वग्रहदूषित मत सत्याऐवजी भ्रमाची शिकार कसे बनते, याचा छान किस्सा त्याच्या एका पत्रातून व्यक्त झाला आहे – अमेरिकेच्या पश्चिम किनार्‍यावरील समुद्रात एक विचित्र आवाज ऐकू येऊ लागला. संशोधनांती असे स्पष्ट झाले की, एका बंदराजवळ एकत्रित येऊन मीलन करणार्‍या माशांचा तो आवाज होता. बंदराजवळ राहणार्‍या नागरिकांमध्ये या विचित्र आवाजाबद्दल भीतिपूर्ण उत्कंठा होती. अनेक प्रकारचे तर्क-वितर्क चर्चेत होते. एका बाईला जेव्हा तिच्या मैत्रिणीकडून या आवाजाचे कारण स्पष्ट करण्यात आले, तेव्हा ती उद्गारली,

“तुमचे संशोधन खड्ड्यात घाला! माझी खात्री आहे की, हे कम्युनिस्टांचे षड्यंत्र आहे.”

या बाईला असे का वाटावे? साम्यवादी विचारसरणीबद्दलच्या पूर्वग्रहातून ती भ्रमिष्ट झाली असावी. श्रद्धा; प्रथम व तिला पूरक पुरावा असेल तरच स्वीकारा, हा अंधविश्वास अ‍ॅसिमॉव्हच्या मते धोकादायक व त्याज्य मानायला हवा. पुरावा नसताना उडत्या तबकड्या, देवदूत, पिशाच्च, मंत्र-तंत्र, मृतात्मे आदी कल्पितांवर विश्वास ठेवणे अज्ञानीपणाचे लक्षण होय, हे विविध लेखांतून अ‍ॅसिमॉव्हनी स्पष्ट केले आहे.

ज्योतिषी व इतर भविष्य पाहणारे यांचा त्यांनी तीव्र उपहास केला आहे. ते ज्योतिषी मंडळींबद्दल एका मित्रास लिहिलेल्या पत्रात म्हणतात –

“जेव्हा पहिला ढग पहिल्या मूर्खाला भेटला, तेव्हाच ज्योतिष जन्माला आले, असे एकाने म्हटलंय. माझे यावर मत असे की, वरील विधानात ‘ज्योतिष’ शब्दाच्या जागी कोणताही अंधश्रद्धेचा प्रकार चपखल बसेल.” खर्‍या वैज्ञानिकांच्या विचारसरणीत नेमका फरक काय? विज्ञान हे आग्रही नसते. विज्ञानाचे उपासक नव्या पुराव्याच्या प्रकाशात आपले मत बदलतात. फसव्या विज्ञानवाद्यांचे तसे नाही. ते आपल्या अज्ञानाला घट्ट धरून बसतात. आपण चुकू शकतो, हे त्यांना मान्य होत नाही.”

अमेरिकेत ‘डार्विनच्या उत्क्रांती’ तत्त्वाला विरोध करणारे धर्मोपदेशक व त्यांचे समर्थक यांचा प्रभाव आहे. ‘बायबल’प्रणित सृष्टीनिर्मितीच्या तत्त्वाचा आग्रह धरणार्‍या या मंडळींना अ‍ॅसिमॉव्हचा विरोध केला होता.

1960 मध्ये त्यांनी विज्ञानावरील क्रमिक पुस्तकांची मालिका लिहिली. त्यात ‘डार्विन उत्क्रांती’ तत्त्वाचा समावेश होता. अ‍ॅसिमॉव्हच्या प्रकाशकांनी हा भाग क्रमिक पुस्तकातून वगळावा, अशी त्यांना विनंती केली. “असे केले नाही, तर ज्या कॅलिफोर्निया राज्यात ‘बायबल’चा मोठा प्रभाव आहे, तेथे ही पुस्तके अभ्यासक्रमातून वगळली जातील व त्यामुळे आपली धार्मिक हानी होईल,” असा प्रकाशकाचा युक्तिवाद होता. अ‍ॅसिमॉव्हने उत्क्रांती तत्त्व अभ्यासक्रमातून वगळण्यास साफ नकार दिला. “मी सत्याचा पुरस्कर्ता आहे. अंधविश्वासाचा नाही,” अशी ठाम भूमिका घेऊन त्यांनी, “लक्षाधीश होण्याची मला आवश्यकता नाही, तर माझ्या विचाराशी प्रामाणिक राहणे, मी अधिक पसंत करतो,” असे प्रकाशकाला ठामपणे सुनावले.

मानवतावादाचा पुरस्कर्ता

अ‍ॅसिमॉव्ह ज्यू होता. तुम्हाला ‘ज्यू’ जातीचा अभिमान आहे, असा प्रश्न त्यांचे अनेक चाहते त्यांना विचारीत. याबाबतच्या त्यांच्या प्रतिक्रिया वाचनीय आहेत –

“मी स्वत:ला ज्यू मानत नाही. मी ज्यू आहे, हे इतर लोक मला ज्यू म्हणतात म्हणून. मला मात्र स्वत:ला ज्यू न समजता ‘माणूस’ समजणे मनापासून आवडते. जरी त्यामुळे जातीचे वा समूहाचे भावनिक समाधान मिळत नसले, तरी पण यामुळे मला एक प्रकारच्या शांतीची सुखद जाणीव होते.”

“माझ्या ज्यू असण्याचा अर्थ काय? अरबाने ज्यूला दगड मारायचे ठरविले असेल, तर त्या अरबाच्या दृष्टीने मी ज्यू, एवढाच त्याचा अर्थ. मी आजपर्यंत जे लेखन केले, जे चांगले काम केले. लोकांच्या उपयोगी पडलो व त्यांना आनंद दिला, याचा मला अभिमान वाटतो. एक प्रेमळ पिता, पती व पुत्र म्हणून मी वागलो, याचा मला अभिमान वाटतो. आपण काय करतो, याचा अभिमान असावा. कोणत्या जातीत वा धर्मात जन्मलो, याचा अभिमान कशाला?”

देव-धर्म याबद्दलची निर्भीड भूमिका

अतींद्रिय शक्तीचे समर्थन करणार्‍या फसव्या विज्ञानाचे तथाकथित बनिये जगाच्या पाठीवर सर्वत्र आहेत. अमेरिका याला अपवाद नाही; पण बनवेगिरीचा प्रचार करणारे जसे असतात, तसे बनवेगिरीचा बुरखा फाडणारेही तेथेच असतात. मात्र बुवामंडळींचे पीक भरपूर, तर ज्ञानी तसे संख्येने मर्यादित. अमेरिकेतच अंधविश्वासाची चिकित्सा करणारी एक संस्था आहे. या संस्थेचे तत्त्वज्ञ, वैज्ञानिक, जादूगार, लेखक आदी विवेकवादी सभासद आहेत, या संस्थेचे नाव CSICOP असे आहे. (Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal) पॉल कूर्त्झ (Paul Kurtz) हे या आंतरराष्ट्रीय संस्थेचे अध्यक्ष होते. मार्टीन गार्डनर, जेम्स रँडी आदी नामवंत मंडळी या संस्थेचे सभासद होते. अ‍ॅसिमॉव्ह हा या संस्थेचा आधारस्तंभ. अतिशय मौलिक कार्य करणार्‍या या संस्थेला अ‍ॅसिमॉव्ह यांनी आपले The Roving Mind हे पुस्तक अर्पण केले. ती अर्पणपत्रिका अशी –

To the good people of the committee for the Scientific Investigation of Paranormal; an Island of Sanity in a Sea of nonsense.

मूर्खतेच्या सागरातील विवेकाचे बेट म्हणजे CSICOP. अ‍ॅसिमॉव्हला स्वत:ला सुद्धा हीच उपाधी द्यावी लागेल. इंग्लिश भाषा जाणणार्‍या जगभराच्या लाखो सर्वसामान्य साहित्य व विज्ञानप्रेमींचा हा विवेकवादी दीपस्तंभ. मानवी समाजाचे प्रश्न मानवी प्रयत्नांनीच सोडवायला हवेत, असे मानणारी मानवतावादी मंडळी जगाच्या पाठीवर अगदी विरळ आहेत. अ‍ॅसिमॉव्ह त्यापैकी एक. 1985 साली त्याने अमेरिकन मानवतावादी मंचाचे (American Humanist Organisation) अध्यक्षपद भूषविले. मानवतावादी मंचचा असा विश्वास आहे की, मानवी समाजाच्या समस्या या मानवानेच निर्माण केल्या आहेत. त्यावर उपाय हे मानवी पातळीवरच झाले पाहिजेत; दैवी शक्तीने नव्हे. विज्ञानपूर्व काळातील देव व धर्म या कल्पना कालबाह्य झाल्या आहेत. देवाच्या व धर्माच्या कल्पनेबद्दल अ‍ॅसिमॉव्हचे विचार त्याच्याच शब्दात –

“मी नास्तिक आहे, म्हणूनच मी खूप वर्षे जगलो. परमेश्वर असता, तर त्याने मला इतके दिवस जिवंत राहू दिले नसते.”

“परमेश्वर असतो, या समजुतीतूनच त्याच्या अस्तित्वाचा प्रभाव जन्मापासून आपण स्वीकारतो. देव आहे, असे कुणाला सांगावे लागत नाही. देवाच्या अस्तित्वाची तत्त्वे मला मान्य नाहीत. देव हा संस्कारांतूनच मुलांच्या मनात भरविला जातो. ‘देव नाही असे म्हणालास तर नरकात जाशील,’ ही पालकांची धमकी. त्याला देवाचा स्वीकार करण्यास भाग पाडते. पालकांचा संस्कार नसेल, तर शिक्षक किंवा मित्र-मैत्रिणी यांच्याकडून तो ही कल्पना स्वीकारतो.”

“अवास्तव, काल्पनिक अशा संस्कारांपासून मुलांना दूर ठेवले, तर एखाद्या सुंदर दृश्याकडे पाहताना ‘हे सगळे निर्माण करणारा कोणीतरी सर्वशक्तिमान असला पाहिजे.’ असे तो म्हणेल काय? असे कोणी म्हणालाच तर मला आश्चर्य वाटेल; पण मला असे ठामपणे वाटते की, तो असे म्हणणार नाही. उलट तो म्हणेल, ‘किती सुंदर आहेत या तारका! कशा या निर्माण झाल्या असतील, याचा शोध घेणे किती आल्हाददायक असेल!”

“निसर्ग व समाज याचे वास्तव ज्ञान मुलांना द्यावयाचे तर देव व धर्म या जंजाळात त्यांना मुळीच ओढू नये. मुलांना मारक पदार्थ खाऊ देणे जितके घातक, तितके धार्मिक कर्मकांड करायला लावणे घातक ठरेल.”

“धर्माच्या हातावर तलवार कशाला?’ मला धर्माचा तिरस्कार वाटतो. कारण मला धर्मयुद्धाचा इतिहास चांगलाच माहीत आहे. हा इतिहास मानवी क्रौर्याचा व वेदनांचा इतिहास आहे.”

“माझी विज्ञान व धर्म याबाबतची मते स्पष्ट आहेत. मी नास्तिक आहे, हे गुपित ठेवलेले नाही. माझे स्पष्ट मत आहे की, देव असेल, तर त्याने जगाचे फारच वाईट केले आहे; इतके की, त्याबद्दल न बोललेलेच बरे!” केवळ इतिहासाच्या कुतुहलातून मी ‘बायबल’चा अभ्यास केला. बायबल हे सर्वांत जुने इतिहासाचे साधन होय. त्या काळातील मानवी समाजाचे वास्तव काय, याचा मी शोध घेतला. धार्मिक भाकडकथांत मला रस नाही. याशिवाय मला साहित्यात रस असल्याने व ‘बायबल’मधील साहित्य वाचनीय असल्याने मी ते वाचले. चिकित्सकपणे ‘बायबल’ वाचले, तर कोणी माणूस नास्तिकच बनेल. (Properly read the Bible is the most potent force for atheism)”

समारोप

देव-धर्माबद्दलची स्पष्ट, निर्भीड भूमिका अंधश्रद्धांचा विरोधक, विज्ञानाचा प्रसारक आणि ही पृथ्वी वाचविण्यासाठी माणसांना केलेले आवाहन यांना त्याने आयझॅक अ‍ॅसिमॉव्हचा विवेकाचा आवाज या जन्मशताब्दी वर्षात जगभर निनादत राहील. आपणही आपला आवाज त्यात मिसळूया. विज्ञानदिनाचा हाच आपल्याला संदेश!

लेखक संपर्क – 98226 79546